بحران لیبی؛ عرصه ماجراجویی نظامی اردوغان

به گزارش راهبرد معاصر؛ در بحران لیبی؛ ترکیه با بهره گیری از فناوری نظامی هواپیمای بدون سرنشین، به متحدان خود کمک کرد تا موازنه قوا را در عرصه میدانی به نفع خود تغییر دهد. در حالی که مداخله گری آنکارا در لیبی باعث افزایش تنش بین ترکیه با مصر و امارات متحده عربی ( حامیان اصلی خلیفه حفتر) شده است. در طی چند هفته گذشته؛ نیروهای دولتی مستقر در طرابلس با هماهنگی نیروهای نظامی ترکیه و بهره گیری از هواپیماهای بدون سرنشین توانستند بسیاری از خسارت وارده ناشی از حمله اواخر مارس ارتش ملی لیبی ( خلیفه حفتر) را جبران کنند.

در حمله ای به نام عملیات طوفان صلح؛ نیروهای طرابلس تلاش کردند تا پایگاه هوایی الوطیه را در جنوب غربی طرابلس تصرف کنند. اما حمله 25 و 26 مارس ناموفق بود و منجر به از دست رفتن خط ساحلی متصل به مرز تونس شد. با این حال در دو هفته اول ماه مه؛ نیروهای دولتی طرابلس در تلاش برای تسخیر پایگاه اصلی و افزایش حملات به نیروهای حفتر - که در ترهونا مستقر هستند- حداقل 57 حمله هوایی به پایگاه الوطیه انجام دادند. ( ترهونا فاصله نزدیکی با طرابلس دارد)

در 18 مه سرانجام این پایگاه به دست نیروهای دولتی طرابلس افتاد. ناظران بر این عقیده هستند که سقوط الوطیه فشار بر پایتخت را کاهش خواهد داد و رویاهای حفتر را برای گسترش کنترل خود بر کل لیبی ناامید کرد. بر این اساس بسیاری از تحلیلگران مسائل خاورمیانه تصور می کنند که « دوستان ترکیه پیروز شده اند» و حفتر را در یک موضع دفاعی قرار داده اند.

در همین حال؛ 5 کشور مصر، امارات ، یونان ، قبرس و فرانسه بیانیه ای مشترک صادر کردند که ترکیه عامل اصلی تنش ها و بی ثباتی ها در منطقه از جمله در لیبی و شرق مدیترانه می باشد - جایی که آن ها بر سر منابع گازی رقابت دارند. دولت ترکیه در پاسخ به این بیانیه 5 کشور را به « قربانی کردن آرمان های دموکراتیک مردم لیبی به دلیل پرخاشگری احساسی دیکتاتور ظالم»  و فرانسه را به « تلاش برای حمایت از محور شرارت» متهم کرد زیرا ترکیه نقشه های فرانسه را در « ایجاد یک وضعیت تروریستی در سوریه» (با اشاره به حمایت های فرانسه از کردهای سوری) خنثی کرده بود.

مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه در اظهاراتی؛ امارات متحده عربی را به دلیل  حمایت از حفتر، گروه های تروریستی الشباب در سومالی و تلاش برای تجزیه یمن به «تحریک هرج و مرج در منطقه » متهم نمود. جنگ الفاظ بین طرفین مقدم بر حملات نیروهای حفتر به سفارت خانه ترکیه در طرابلس بود. آنکارا در بیانیه روز 10 مه هشدار داد: « بار دیگر تاکید می‌کنیم اگر هرگونه حمله و تعرض علیه کارمندان ما در سفارت طرابلس انجام بگیرد، نیروهای حفتر را به عنوان دشمن مشروع قلمداد خواهیم کرد.». در حالی که نیروهای حفتر مسئولیت این رویداد را منکر شدند اما هشدارهای آنکارا، شبح جنگنده اف 16 ترکیه بر فراز هوایی لیبی برای دفاع از خود  - صرف نظر از این که عاملان این رویداد چه کسانی بوده اند-  افزایش داد.

مداخله ترکیه در لیبی به صورت فزاینده با جاه طلبی های انرژی آنکارا در مدیترانه شرقی در هم تنیده شده است. در ماه نوامبر، پس از امضای قرارداد تعیین حدود دریایی با دولت وفاق ملی به رهبری فیاض السراج ، این امر منجر به شعله ور شدن درگیری ها در لیبی شد. در ماه ژانویه رئیس جمهور رجب طیب اردوغان تایید پارلمان را برای استقرار نیروهای نظامی ترکیه در لیبی را گرفت و در این راستا آنکارا در بحران لیبی یک استراتژی چهار وجهی اتخاذ کرد:

الف) استقرار افسران نظامی نخبه در پایگاه میتیگا برای فرماندهی عملیات نیروهای متحد

ب) افزایش فعالیت ها و اقدامات میدانی توسط عناصر اطلاعاتی ترکیه

ج) استفاده گسترده از هواپیمای بدون سرنشین Bayraktar TB که توسط شرکت متعلق به داماد اردوغان تولید می شود

د) انتقال مزدوران شبه نظامی متحد از سوریه به لیبی

بر اساس گزارش شبکه العربیه؛ هاکان فیدان رئیس اطلاعات ترکیه در اوایل ماه مه به لیبی سفر کرد تا وضعیت استقرار نیروهای ویژه ترکیه به طرابلس را مورد ارزیابی و بررسی قرار دهد. بر اساس گزارش دیده بان حقوق بشر سوریه تعداد شبه نظامیان منتقل شده از سوریه به لیبی افزایش یافته است. در 14 مه  8700 شبه نظامی غیرسوری به لیبی منتقل شده اند و علاوه بر این 3550 شبه نظامی که در ترکیه آموزش دیده اند به آن ها ملحق شده اند.

ترکیه همچنین از تونس به عنوان راهی برای انتقال شبه نظامیان به لیبی استفاده کرده است، این در حالی است که تونس موضع بی طرفانه ای را در قبال بحران لیبی اتخاذ کرده است. رئیس جمهور تونس هفته گذشته اعلام کرد که به یک هواپیمای ترکیه اجازه می دهد از طریق تونس تجهیزات پزشکی به لیبی ارسال کند - به شرطی که این محموله از طریق مقامات امنیتی تونس به مقامات لیبی تحویل داده شود. گروهی از احزاب سیاسی تونس با این اجازه مخالفت و هر گونه تلاش برای کشاندن پای تونس در بازی اتحادهای منطقه ای را رد کردند.

در 27 آوریل خلیفه حفتر سهم خود را در تحولات میدانی لیبی افزایش داد و خود را تنها رهبر لیبی اعلام کرد و توافق نامه صخیرات (2015) را رد کرد. توافق نامه صخیرات توافقی که به میانجی گری سازمان ملل برای ایجاد وحدت شکل گرفته بود ولی هرگز به صورت کامل به اجرا در نیامد. پس از بروز مشکلات در عرصه نبرد؛ در روز 6 مه در تلاش برای تصرف پایتخت، نیروهای حفتر عملیات « پرندگان ابابیل» را شروع کردند. گزارش ها حاکی از این است که آن ها در مناطق جنوبی طرابلس با پیشروی های همراه شده اند.

فتحی باشاغا، وزیر کشور دولت وفاق ملی لیبی در 13 مه اعلام کرد که سربازان دولت با وجود برتری هوایی به لطف حمایت های ترکیه همچنان نتوانسته اند نیروهای زمینی خلیفه حفتر را دفع کنند. به نظر می رسد با ارسال 2000 شبه نظامی سوری توسط روسیه و 1200 مزدور سوری توسط گروه واگنر روسیه به لیبی در حمایت از خلیفه حفتر؛ وی تا حدودی توانسته در مقابل دولت وفاق ملی موازنه ای ایجاد کند. در مجموع میدان نبرد لیبی دینامیک و در حال جریان است و دستیابی طرفین به یک پیروزی قاطع و نهایی امری دشوار می باشد و بن بست طرابلس همچنان ادامه خواهد یافت. 

با این وجود خلیفه حفتر در عرصه های بین المللی با فشارهای زیادی روبرو خواهد بود. حتی روسیه در بیانیه 27 اوریل خود حفتر را مورد سرزنش قرار داد. سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه گفت: « ما اظهارات اخیر السراجی را که از گفتگو با خلیفه حفتر خودداری می کرد حمایت نکردیم... همچنین ما از بیانیه که اکنون خلیفه حفتر به صورت یکجانبه سرنوشت زندگی مردم لیبی را تعیین می کند هم پشتیبانی نمی کنیم». در این زمینه؛ ینس استولتنبرگ دبیر کل ناتو در مصاحبه با روزنامه ایتالیایی لارپوبلیکا گفت: « تمام طرفین درگیر در بحران لیبی باید تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل را رعایت کنند. اما این بدان معنا نیست که نیروی تحت هدایت خلیفه حفتر را با دولت فائز السراج –  کسی که توسط سازمان ملل متحد مورد شناسایی قرار گرفته است – در یک سطح قرار بگیرد... ناتو آماده حمایت از دولت طرابلس است». 

با این حال تقابل ترکیه با سایر اعضای ناتو مانند فرانسه و یونان ؛ باعث شده تا از مداخله ناتو در لیبی جلوگیری کند. به صورت مشابه هم روسیه بعید است که استراتژی دوگانه ی خود را در حفظ حمایت از خلیفه حفتر از طریق گروه واگنر و تعامل دیپلماتیک با سراج را ترک کند. توازن قوای جدید شاید طرفین را مجبور کند دوباره به چارچوب توافق شده در کنفرانس برلین  بازگردند. همچنین پارلمان و دولت مستقر در توبروک می تواندتمایل بیشتری را برای شروع گفتگو با طرابلس نشان دهد زیرا چنین اتفاقی می تواند به اردوغان اجازه دهد تا بار دیگر ادعا کند که « برنامه ( بازی) رقیب خود را خنثی کرده است».